Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası

4 Şubat 2005 de faaliyete geçen ve süratle büyüyüp gelişen Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) 05 Ağustos 2013 tarihi itibariyle Borsa İstanbul bünyesinde faaliyet gösteren Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) ile birleşmiştir, bu birleşme sonrasında Türkiye’deki tüm Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsaları Borsa İstanbul A.Ş. çatısı altında toplanmıştır. Vakıf Yatırım, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'nda müşterilerinin gerek etkin risk yönetimi, gerekse korunma amaçlı işlemlerine uzman kadrosuyla yön vermektedir. VİOP'ta Vakıf Yatırım Menkul Değerler A.Ş., dış ticaret ve reel sektörde faaliyet gösteren müşterileri için kur kaynaklı riskleri, bireysel ve kurumsal yatırımcılar için hisse senedi ve sabit getirili portföy risklerini minimize eden stratejiler geliştirirken, aynı zamanda arbitraj ve yatırım amaçlı işlemlere de yön vermektedir. Gelişmiş ülkelerdeki tüm türev piyasalar gibi Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası da, mevcut spot piyasada bulunmayan işlem türlerini ve yatırım araçlarını alternatif olarak yatırımcılara sunmaktadır. Mevcut ve yakın gelecekte eklenecek enstrümanlarıyla Vakıf Yatırım Menkul Değerler A.Ş., Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası 'nın gelişiminde etkin bir unsur olarak yerini almaya devam edecektir.

VADELİ İŞLEM (FUTURES) PİYASALARI

İlerideki bir tarihte teslimatı / nakit uzlaşması yapılmak üzere Borsa'da oluşan fiyattan herhangi bir malın, dövizin, menkul kıymetin veya finansal göstergenin bugünden alım satımının yapıldığı piyasalardır.

VADELİ PİYASALARIN TEMEL FONKSİYONU

Risk Yönetimi: Vadeli İşlemler, gelecekte oluşabilecek istenmeyen fiyat değişimleri ve aşırı volatilite karşısında riskten korunma imkanı vermektedir. Vadeli işlem sözleşmelerini kullanarak korunma amaçlı işlem yapanlar, taşıdıkları riskleri, riske girerek kazanç elde etmek isteyen spekülatörlere devretmektedirler.

GELECEĞE YÖNELİK FİYAT OLUŞUMU

VİOP'da işlem gören vadeli işlem sözleşmelerinde oluşan fiyatlar, ilgili oldukları vadeye ilişkin olarak fiyatların ne düzeyde olabileceğine dair bilgi sağlamakta, barometre görevi üstlenmektedirler.

KİMLER İŞLEM YAPARLAR?

Korunmacılar (Hedger) : Riski azaltmak yada sıfırlamak isteyen yatırımcılardır.
Spekülatörler : Kar amacı güderek, piyasanın yönü konusunda risk alırlar.
Piyasa Yapıcıları : Alım-satım kotasyonları girerek, ilgili enstrümana likidite sağlarlar.
Arbitrajcılar : Fiyat dengesizliklerini takip ederek kar elde etmeye çalışırlar.

UZUN POZİSYON (LONG)

- Piyasadaki fiyatların yükselmesi beklentisiyle vadeli işlem sözleşmelerinin satın alınmasıdır.

KISA POZİSYON (SHORT)

- Piyasadaki fiyatların düşmesi beklentisiyle vadeli işlem sözleşmelerinin satılmasıdır.

UZLAŞMA FİYATI

Günlük Uzlaşma Fiyatı:
  Vadeli işlem sözleşmesinde alınan pozisyon üzerinden, gün sonunda ortaya çıkan kar/zararın hesaplanmasına esas teşkil eden fiyattır. 
   
Vade sonu Uzlaşma Fiyatı:
  Vade Sonunda tarafların yükümlülüklerini yerine getirmesinde kullanılan uzlaşma fiyatıdır.

SÖZLEŞME BÜYÜKLÜĞÜ

Sözleşme büyüklüğü (çarpanı) Borsa tarafından belirlenen standart bir büyüklük olup, satın alınan sözleşmenin parasal değerini ifade eder. VİOP  da  bu çarpan, Endeks sözleşmeleri için 100 , döviz sözleşmeleri için  1000 dir. Örneğin, 70.725 fiyatla bir Endeks 30 sözleşmesi  alan/satan  yatırımcı  , 70.725 * 100 TL= 7,072.50 TL. tutarında bir işlem yapmış olur.

AÇIK POZİSYON / TERS POZİSYON

Açık Pozisyon: Vadeli piyasalarda alınmış (uzun veya kısa) ve henüz kapatılmamış pozisyonlara denir. 
Ters Pozisyon: Vadeli piyasalarda alınmış bir pozisyonun, ters yönlü bir işlem yapmak (alınmışsa satılarak, satılmışsa alınarak) suretiyle kapatılması işlemidir.

YAYILMA (SPREAD) POZİSYONU

Aynı sözleşmenin farklı vadelerinden birinde uzun, diğerinde kısa pozisyon alınmasıdır.
Yayılma pozisyonu için Borsa tarafından talep edilen teminat miktarı daha düşük seviyededir.

TEMİNATLAR

Başlangıç Teminatı: Her bir sözleşmede işlem yapabilmek için Takasbank A.Ş.'de müşteri adına açılmış olan teminat hesabına yatırılması zorunlu olan tutardır. Sürdürme Teminatı:   Yatırımcının gün içinde oluşabilecek zararlarının karşılanabilmesi amacıyla başlangıçta yatırdığı teminatının belli bir seviyenin altına düşmesine izin verilmemektedir. Bu amaçla borsa, sürdürme teminatı olarak adlandırılan bir sınır belirler ve müşteri teminatı bu sınırın altına düştüğü takdirde, teminatın tekrar başlangıç teminatı seviyesine yükseltilmesi için yatırımcıdan, oluşan bu fark talep edilir.

VİOP İŞLEM SÜRECİ

Pay Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri                         :           09:30 – 18:10
Diğer Sözleşmeler                                                               :           09:30 – 18:15
Uzlaşma Fiyatlarının İlanı ve Takas Süresinin Başlangıcı   :           18:25
Takas Süresi Sonu                                                               :           T+1 Günü 15:00

KORUNMA AMAÇLI İŞLEMLER

VİOP'da ki sözleşmeler, ekonominin her kesimindeki kişi ve kurumlara gelecekteki fiyat değişimlerine karşı korunma imkanı vermektedir. Örneğin , ülkemizde dalgalı kur rejimi sonrası dövizde meydana gelen  dalgalanmalar, ihracatçı ve ithalatçıları korumasız bırakmıştır. İhracatçı için ileride düşük döviz kuru ile karşılaşmak istenilen bir durum değildir.

Bu sebeple ihracat yapan bir firma vadeli piyasada  kısa pozisyon alarak, ileride eline geçecek  dövizin  fiyatını bugünden sabitleyebilir ve  kurdaki olası gerilemelere karşı kendini koruyabilir . Bu işlemin karşı tarafı da, ileride dövize ihtiyaç duyacak bir ithalatçı olabilir. İthalatçı da ileride alacağı döviz için ödeyeceği TL tutarını, şimdiden döviz sözleşmesinde uzun pozisyon olarak  belirleyebilir.

VİOP  aynı korunmayı tarım üreticilerine de sunmaktadır. Örneğin, ilkbahar aylarında pamuğunu ekerken hasat zamanında ürününü hangi fiyattan satacağını bilemeyen ve fiyatların düşmesinden endişe eden üretici eylül vadeli pamuk sözleşmesinde satış yaparak gelirini sabitleyebilir ve hasat zamanına kadar pamuk fiyatlarındaki dalgalanmadan  etkilenmeyebilir.

SPEKÜLASYON AMAÇLI İŞLEMLER

Spekülasyon amaçlı işlemlerde yatırımcı, vadeli işlem sözleşmesi  alım-satımı yaparak kar elde etmeyi amaçlar. Vadeli işlem sözleşmeleri ile işlem yapıldığında kar/zarar potansiyeli, spot piyasa işlemlerinden daha yüksektir.

Vadeli işlemlerdeki potansiyel kar/zararın yüksek olması kaldıraç faktöründen kaynaklanmaktadır.

Kaldıraç, işleme konu olan vadeli işlem sözleşmesi büyüklüğünün, ilgili vadeli işlem sözleşmesinde işlem yapabilmek için yatırılması gereken teminat tutarına bölünmesi ile elde edilir. 7000 TL büyüklüğe sahip bir vadeli işlem kontratında işlem yapmak için yatırılması gereken teminat tutarı 700 TL ise , kaldıraç 10 dur. Örneğin  dolar kurunun 1.80 olduğunu varsayarsak. Spot piyasada 1000 dolar almak için 1800 TL. ye ihtiyaç duyulurken ,aynı miktarda dolar, VİOP'da  sadece 1 adet dolar vadeli işlem sözleşmesi satın alınarak gerçekleştirilebilir. Bunun için yatırılması gereken  teminat ise sadece 130 TL. dir. Ancak unutulmamalıdır ki, elde  edilecek muhtemel kar/zarar , yatırılacak meblağa oranla daha  yüksek olacaktır.

Borsa İstanbul tarafından hazırlanan tanıtım kitapçıklarına buradan ulaşabilirsiniz;

VIOP Tanıtım Kitapcığı Opsiyon Sözleşmeleri dosyasını indirmek için tıklayınız.
VIOP Tanıtım Kitapcığı Vadeli İşlem Sözleşmeleri dosyasını indirmek için tıklayınız.